Mamalarının Sınıflandırılması ve Alternatif Besleme Yaklaşımları

Evcil dostlarımızın sağlığı hepimiz için oldukça önemli bir konudur. Yeterli ve dengeli beslenme, sağlıklı bir yaşamın temel taşlarındandır. Evcil hayvanlarda tür, ırk özellikleri, cinsiyet, ağırlık, vücut kondisyonu, aktivite durumu, yaşam evresi, hastalık geçmişi, kısırlaştırma yapılıp yapılmaması gibi çok sayıda etmen beslenme gereksinimlerini doğrudan etkilemektedir. Mama seçimi yapılırken tüm bu özellikler göz önünde bulundurulmalıdır. Evcil hayvan besleme endüstrisi kedi ve köpekler için geniş bir besleme yelpazesi sunmakta, bu durum tüketicilerde kafa karışıklığına neden olabilmektedir. Üretim teknolojisi, su içeriği, enerji ve besin maddeleri bileşimi, kullanılması önerilen yaşam evresi, bileşimdeki ham maddeler, belirli metabolizmaları düzenlemeye ve geliştirmeye yönelik yem katkıları gibi etmenler mamaların sınıflandırılmasına kullanılabilen kriterlerdir.

Çeşitli satış kanallarında sıklıkla karşılaşılan bazı mama çeşitlerini sizler için derledik.

Su içeriği bakımından sınıflandırma

• Kuru Mamalar

Kuru mamalar, kedi ve köpeklerin beslenme düzeninde ilk karşımıza çıkan diyetlerdir. Temel olarak hayvansal (tavuk unu, et-kemik unu, balık yağı gibi) ve bitkisel kaynaklar (mısır, pirinç, keten tohumu gibi) kullanılarak hazırlanmaktadırlar. Farklı ham maddelerin kullanım düzeylerine bağlı olarak mamaların besin maddesi (protein, yağ ve karbonhidrat gibi) ve enerji içeriği de değişiklik göstermektedir. Kuru mama formülleri hazırlanırken kedi ve köpeklerin farklı dönemlerdeki beslenme gereksinimleri dikkate alınmaktadır. Bunlara ek olarak bazı mamalar dostlarımızın beslenme gereksinimlerini karşılama yanında farklı özellikler de sunabilmektedir.,

- Standart Kuru Mamalar:

Standart kuru mamalar, kedi ve köpeklerin yaşamsal fonksiyonlarını sağlıklı şekilde sürdürebilmeleri için ihtiyaç duydukları enerji ve besin maddelerini yeterli ve dengeli şekilde içeren diyetlerdir. Kuru mamaların uygun miktarda kullanılması durumunda kedi ve köpeklerin tüm beslenme gereksinimleri karşılanabilmektedir. Kuru mama ile beslenen hayvanlarda dışarıdan ilave bir beslemeye ihtiyaç duyulmaz.

Gebelik veya emzirme gibi fizyolojik değişikliklere ya da hava sıcaklığının düşmesi gibi çevresel etmenlere bağlı olarak beslenme gereksinimlerinin arttığı dönemlerde ek beslemeye ihtiyaç duyulabilmektedir.

Kedi ve köpeklerin beslenme gereksinimlerine göre özel olarak hazırlanan standart kuru mamalar, hayvanların enerji, protein, yağ, karbonhidrat, vitamin ve mineral ihtiyaçlarını karşılamanın yanında içerdikleri özel bileşenler sayesinde bağışıklık sistemini de desteklemektedir. 

- Tahılsız Kuru Mamalar:

Bu grupta yer alan mamaların bileşiminde buğdaygil taneleri, yani tahıllar (mısır, buğday, arpa, yulaf gibi) bulunmamaktadır. Bu sınıftaki ürünlerin içeriği tüketici trendlerine göre değişiklik göstermekte ve buna bağlı olarak da mamaların bileşiminde kullanılan ham maddeler geniş bir varyasyona sahip olabilmektedir. Bu tip mamalar yüksek düzeyde hayvansal ya da bitkisel kökenli protein kaynağı içerebileceği gibi, tahıl dışında kalan diğer mama ham maddelerinin yoğun kullanılması ile de formüle edilebilir.

DETAYLI BİLGİ İÇİN TAHILSIZ EVCİL HAYVAN MAMALARI YAZIMIZI OKUYABİLİRSİNİZ.

- Enerji ve Besin Maddesi Düzeyi Azaltılmış (Light) Mamalar:

Metabolizma hızının yavaşladığı (yaşlılık ya da kısırlaştırma gibi) süreçlerde beslenme gereksinimlerinin de azalacağı unutulmamalıdır. Bu hayvanlarda standart mamaların tüketilmesi sonucu vücuda gereksinimden daha fazla enerji ve besin maddesi alınacak, sonuç olarak aşırı kilo ve obeziteyle sonuçlanabilecek bir kilo alma süreci başlayacaktır. Diyet içeriğinin seyreltilmesi, kilo kontrolüne yardımcı bir uygulamadır. Ek olarak, bu tip mamalar ideal kilosunun üzerindeki hayvanların kilo verdirme programlarında da kullanılmaktadır. Özel içerikleri sayesinde, açlık hissi oluşturmadan kilo kontrolü sağlayabilmektedir.

Kısırlaştırılmış kedi veya köpek maması alırken içeriğinde dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır:

- Gereksinim duyulan tüm besin maddeleri enerji düzeyine göre düzenlenmiş olmalıdır.

- Yüksek kaliteli ham maddeler kullanılarak üretilmiş olmalıdır.

- Kilo kontrolü amacıyla kullanılacaksa mekanik tokluk sağlayabilecek düzeyde lif içermelidir.

- Diyetteki lifin miktarı yanında bileşimine de dikkat edilmelidir. Farklı lif formlarını (çözünen, çözünmeyen ya da fermente edilebilen gibi) dengeli olarak içermelidir.

- Yağ düzeyi standart mamalara kıyasla daha düşük olmalıdır.

- Vücut kas kitlesini koruyabilecek miktarda ve kaliteli protein içermelidir.

- Sindirim sisteminin sağlıklı şekilde çalışmasını desteklemelidir.

- Deri ve tüy sağlığını koruyacak özel içeriğe sahip olmalıdır.

- İçeriğinde yağ metabolizmasını düzenlemeye ve karaciğer sağlığını korumaya yönelik özel bileşenler bulunmalıdır.

- Bileşimindeki mineral ve vitaminlerin miktarı, kemik ve eklem sağlığını korumaya yardımcı olmalıdır. Gerekiyorsa eklem sağlığını destekleyici yem katkıları içermelidir.

- Metabolik stresi önlemeye/azaltmaya yardımcı olan antioksidanları içermelidir.

• Yarı Sulu (Yarı Yaş) Mamalar

Genellikle %15-30 arasında su içeriğine sahiptir. Kuru mamalardan daha yumuşak bir dokuya sahip oldukları için daha kolay çiğnenip yutulabilirler. Mamanın ana bileşenleri genellikle taze ya da donmuş hayvansal dokular, tahıllar ve yağlardır. Yarı yaş ve yaş mamaların son kullanma tarihine kadar taze kalabilmesini sağlamak için farklı koruma yöntemleri uygulanabilmektedir.

• Yaş Mamalar

İçeriklerinde %60’tan daha yüksek düzeyde su bulundurmaktadırlar. Tam (yeterli ve dengeli beslenme sağlayanlar) ve tamamlayıcı (diyet takviyesi) olmak üzere iki temel yaş mama çeşidi vardır. Birinci gruptakiler hayvanların tüm beslenme gereksinimlerini karşılayabilmektedir. İkinci gruptakiler ise hâlihazırda yeterli ve dengeli olan bir diyete ilave olarak verilmektedir.

Kullanılan kuru mama yeterli, dengeli, lezzetli olsa ve evcil dostunuz tarafından sevilerek tüketilse bile kedi sahiplerinin bir kısmı kuru mamanın tek başına lezzetsiz ve yetersiz olduğunu düşünmektedir. Evcil hayvan sahipleri kuru mamanın üzerine biraz yaş ya da yarı yaş mama eklediğinde, diyeti evcil dostu için daha eğlenceli bir hale getirdiğini gözlemlemektedir. Kedi ve köpeklerin beslenme davranışları göz önüne alındığında, çoğunun yaş mamayı kuru mamaya tercih ettiği ve yaş mamayı daha fazla tüketmeye eğilimli oldukları görülmektedir. Dostlarımızı beslemek için yaş, kuru ve yarı yaş mamalar tek başlarına ya da karışım şeklinde kullanılabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, tüm beslenme gereksinimlerinin yeterli ve dengeli olarak karşılanmasıdır.

Alternatif Besleme Yaklaşımları

Evcil hayvan sahipleri farklı besleme trendlerini de takip etmektedirler. Günümüzde ev yapımı diyetler ve çiğ diyetler sıklıkla karşılaşılan besleme yaklaşımlarıdır. Özellikle yavruluktan beri evde büyüyen kedi ve köpekler zaman zaman kabındaki mamayı umursamadan soframızdaki yemeğe yönelebilir. Bunun en önemli nedeninin farklı lezzet arayışı olduğu düşünülse de asıl durum dostunuzun davranış problemine sahip olmasıdır. Yemek ya da sofra artıkları ile besleme, kesinlikle önerilmemektedir.

Çiğ diyet ile besleme, kedi ve köpeklerin etçil bir tabiata sahip olmaları temeline dayanan bir besleme yaklaşımıdır. Vahşi doğadaki akrabalarının hala avlanarak beslendiği de doğrudur. Çiğ diyetler konusunda farklı görüşler olmakla birlikte bazı risklerin varlığı su götürmez bir gerçektir. Kontrolsüz şekilde hazırlanan çiğ diyetlerle beslenen kedi ve köpeklerde başta besin maddesi yetersizliği ve dengesizliği olmak üzere birçok sorun (parazitler, ağız ve diş sağlığı sorunları, sindirim sistemi problemleri, enfeksiyon riski, deri ve tüy sağlığında bozulma ve bağışıklık sistemi sorunları gibi) ile karşılaşma riski bulunmaktadır.

Mamalar formüle edilirken sayıları 40’ı aşan makro ve mikro besin maddeleri hassasiyetle dengelenmektedir. Sadece evde bulunan ya da marketlerden temin edilen gıdalar ile yeterli ve dengeli bir diyet hazırlayabilmek oldukça zordur. Bu tip formülasyonlar hayvan besleme ve beslenme hastalıkları uzmanları tarafından yapılmalı ve gerekli durumlarda katkı maddeleri ile desteklenmelidir. Ev yapımı veya çiğ diyetler ile beslemede başlangıç aşamasında herhangi bir sorun yokmuş gibi görünebilir. Beslenme yetersizlikleri ve bozuklukları orta ve uzun vadede ortaya çıkabilmektedir. Ne kadar kaliteli olursa olsun, tek yönlü beslenme hayvan sağlığı açısından çok risklidir. Tek yönlü beslenen kedi ve köpeklerde sıklıkla sağlık sorunlarıyla karşılaşılmaktadır. Hatalı beslemenin dostunuzun yaşam süresini ve yaşam kalitesini düşüreceği asla unutulmamalıdır.

Doç. Dr. Eren KUTER

MAKÜ, Veteriner Fakültesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı