Diyabet Hastası Kediler Nasıl Beslenmelidir?

Diabetes mellitus, halk arasındaki yaygın adı ile şeker hastalığı hem kedi hem de köpeklerde görülebilen endokrin bir hastalıktır. Günümüzde tıpkı insanlarda olduğu gibi kedilerde de şeker hastalığına sıklıkla rastlanmaktadır. Birçok metabolik bozukluk ve hastalığı beraberinde getirebilmesi yanında kedilerde fiziksel ve psikolojik etkilere de neden olabilmesi sebebiyle diyabet, üzerinde titizlikle durulması gereken bir olgudur. Diyabetli kedilerde bakım ve besleme nasıl olmalıdır? Gelin birlikte bakalım.

Şeker Hastalığı Nedir?

Beslenme sonrası sindirim sisteminde mekanik ve enzimatik etkiler ile sindirilen ve emilen besin maddeleri, gerekli işlevlerde kullanılmak üzere vücudun besin maddesi havuzuna dahil olur. Bu besin maddelerinin en önemlilerinden biri de şekerlerdir. Kan dolaşımında bulunan glikoz miktarı, kan şekeri olarak tanımlanmaktadır. Kan şekeri metabolik işlevlerin yerine getirilebilmesi için gereken enerjiyi sağlayan birincil mekanizmadır. Kandaki şeker seviyesi insülin ve glukagon hormonlarının etkisi ile düzenlenmektedir. İnsülin ve glukagon birbirinin zıttı etkiye sahip olan iki hormondur. İnsülin kan şeker seviyesini düşürürken, glukagon ise yükseltmektedir. Diyabetes mellitus, temel olarak insülin hormonunun işlevsizliği ya da eksikliğinden kaynaklanmaktadır. İnsülin aktivitesinin yetersiz olması, kan şekerinin yükselmesine (hiperglisemi) neden olmaktadır.

Diyabet, kedilerde en yaygın gözlenen endokrin bozukluk olarak ön plana çıkmaktadır. Evcil kedilerde görülme yaygınlığı %2’ye kadar ulaşabilmektedir. Obezite ve diğer beslenme bozukluklarındaki artışa paralel olarak diyabet görülme sıklığı da özellikle son 30 yılda önemli ölçüde artmıştır. Hareketsiz yaşam, egzersiz yetersizliği ve hatalı besleme şeker hastalığının görülme sıklığını yükselten diğer önemli etmenlerdir.

Diyabetes mellitus, insanlarda tip 1 ve tip 2 diyabet olarak sınıflandırılmaktadır. Kedi ve köpeklerde diyabet sınıflandırması bazı küçük değişiklikler olmakla beraber genel olarak insanlardakine benzerdir. Tip 1 diyabet, değişken sebeplere bağlı olarak insülin salgısının yetersiz olması olarak tanımlanabilir. Tip 2 diyabet ise vücudun insüline dirençli olması sonucunda salgılanan insülinin yetersiz kalması ile karakterizedir. Kedilerde her iki tip diyabet de görülebilmektedir.

Kedilerde Şeker Hastalığı

Diyabetik kedilerde görülen klinik belirtiler, başka hastalıklarda da görülebildiği için klinik bulgular teşhis koymada tek başına yeterli olmamaktadır. Teşhisteki en önemli iki laboratuvar testi, kan ve idrardaki şeker seviyesidir. Sağlıklı kedilerde normal kan şeker düzeyi 80-120 mg/dL (4,4-6,6 mmol/L) arasındadır. Diyabetik kedilerin büyük çoğunluğunda bu düzey 400 mg/dL’nin (22 mmol/L) üzerindedir. Ek olarak diyabetik kedilerin idrarında da glikoz bulunmaktadır. Kedilerde kan şekeri düzeyi stres ve heyecan halinde yükselebilmektedir. Örneğin, veteriner hekimin ziyareti sırasında kan şeker düzeyi hızla artabilmektedir. Stres ve heyecan duyguları yoğun olan kedilerde, kan glikoz düzeyinin yüksek çıkabileceği unutulmamalıdır. Böyle bir durumda, serum fruktozamin düzeyi gibi farklı testler kullanılabilir.

Diyabetli kedilerdeki klinik belirtiler, karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasındaki anormallikler ve hipergliseminin kısa ve uzun süreli etkileri ile ilişkilidir. Genellikle ilk gözlenen belirtiler aşırı su içme, idrar sıklığında artış, iştah ve mama tüketim miktarının artması ve kilo kaybıdır. Birçok kedide aynı zamanda gözde lens opaklaşması da görülebilmektedir. Katarakt şeker hastalığının uzun süreli etkileri arasındadır.

Diyabetik Kedilerde Diyet Yönetimi

Temel strateji, mama tüketimi sonrası kan şekerinin yükselmesini kontrol edebilmek ve hiperglisemiyi en aza indirmektir. Bunun yanında klinik semptomlar çözülmeli ve şeker hastalığının uzun vadeli etkilerini önlemek veya geciktirmek için tedbirler alınmalıdır. Şeker hastalığında yönetim diyabet tipine ve şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Dışarıdan insülin hormonu uygulaması, bazı ilaçlar, kilo verdirme programları, egzersiz ve eğer başka hastalıklar var ise bunların da eş zamanlı kontrolü, diyabetli kedilerde sıklıkla kullanılan yöntemlerdir. Bunlara ek olarak diyetin düzenlenmesi şeker hastalığının kontrolündeki en önemli noktalardandır.

Özellikle tip 1 diyabette yalnızca diyet yönetimi insülin tedavisine olan ihtiyacı ortadan kaldırmaz. Bu noktada öncelikle veteriner hekimin tavsiyelerine harfiyen uyulması gerekmektedir. Tip 1 diyabetli kediler için temel besleme yaklaşımı, insülin enjeksiyonu sonrası bu hormonun aktif olduğu dönemde vücuda besin maddelerinin girişini sağlayarak, kan şeker düzeyini kontrol altında tutmak ve mama tüketimi sonrası kan şekerinin dalgalanmasını en aza indirmektir. Tip 2 diyabette ise temel yaklaşım glisemik kontrolü iyileştirmek ve ömür boyu insülin enjeksiyonuna olan ihtiyacı azaltmaktır.

- Şeker hastası kediler yeterli ve dengeli bir mama ile beslenmelidir.

- Mama içerindeki besin maddelerinin çeşit ve miktarı sabit olmalıdır.

- Karbonhidrat, yağ ve proteinden sağlanan enerji düzeyleri sabit tutulmalıdır.

- Diyet bileşiminin değişmesi, kan şekeri kontrolü için gereken insülin miktarını değiştirebilir. Bu noktada mama bileşiminde kullanılan ürünlerin glisemik indeks ve glisemik yüklerine dikkat edilmelidir.

- Besin maddelerinin miktar ve oranlarının sabit tutulmasının zorluğundan dolayı ev yapımı diyetlerden kaçınmak gerekir.

- Tüm bunlar dikkate alındığında diyabetik kedilerde sabit bir formülasyonu garanti eden mamalar tercih edilmelidir.

- Yarı nemli ürünler genellikle kuru ve yaş mamalardan daha fazla karbonhidrat içerdiğinden, bu tip ürünler diyabetik kedilerin beslenmesinde kullanılmamalıdır.

- Diyabetli kedilere ödül maması ya da atıştırmalık kesinlikle verilmemelidir.

- Şeker hastalığı karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını etkilediğinden özellikle düşük ya da fazla kilolu diyabetik kedilerin beslenmesinde kullanılacak mamanın besin maddesi bileşimine dikkat edilmelidir. Aşırı kilolu kedilerde hem kilo hem de kan şekeri kontrolü sağlamak için hazırlanmış mamalar tercih edilmelidir. Düşük kilolu kedilere ise vücut kondisyonunu koruyacak ve geliştirecek düzeyde enerji içeren mamalar tavsiye edilmektedir.

- Diyabetik kedi mamaları yüksek kaliteli proteinler kullanılarak hazırlanmalıdır. Mama bileşimindeki sindirilebilir karbonhidrat miktarı düşürülmeli ve protein miktarı yükseltilmelidir.

- Proteinlerin bileşimindeki glikojenik amino asitler, karaciğerde glikoza dönüştürülerek kan şekeri düzenlenebilmektedir. Karaciğerdeki glikoz üretim süreci yavaş ve sabit bir oranda olduğundan kan şekeri düzeyindeki dalgalanmaların önüne geçilebilir.

- Yüksek protein, düşük karbonhidrat temeline dayalı bir diyetle beslenecek kediler, başta böbrek ve karaciğer olmak üzere diğer hastalıklar yönünden de kontrol edilmelidir.

- Diyabetik kedi aynı zamanda aşırı kilolu ise diyet ile yağ alımı bir miktar kısıtlanmalıdır.

- Diyetin lif düzeyine ve lif bileşimine dikkat edilmelidir. Diyet lifi mamanın sindirim kanalından geçiş süresini ve sindirim hızını düzenleyerek glisemik yanıta ve tokluk hissinin sağlanmasına yardımcı olmaktadır.

- Metabolizmanın düzenlenmesi için gerekli olan tüm vitamin ve mineraller yeterli miktarda ve dengeli olarak sağlanmalıdır.

Genel olarak diyabetik kedilerdeki tedavi süreci hastalığı ortadan kaldırmaya yönelik değil, hastalığın seyrini ve şiddetini kontrol altında tutarak yaşam kalitesini arttırmaya yöneliktir. Bunların sağlanabilmesi için en temel unsurun uygun bir beslenme düzeni olduğu unutulmamalıdır.

Doç. Dr. Eren KUTER

MAKÜ, Veteriner Fakültesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı